Η Anita Andres δεν ήταν ακόμη δύο ετών όταν μπήκε σε ένα κέντρο που φρόντιζε παιδιά με αναπτυξιακά προβλήματα στο Mosbach (Γερμανία). Η μικρή δεν είχε φτάσει ακόμη τον γνωστικό και σωματικό μέσο όρο για την ηλικία της. Ήταν 1941 και το ναζιστικό καθεστώς είχε εγκρίνει πριν από χρόνια τη στείρωση των ατόμων με αναπηρία και, αν έμεναν έγκυες, την εξαναγκαστική έκτρωση. Όμως για παιδιά με γνωστικές διαταραχές ή σωματικές αναπηρίες το 1939 αρκούσε μια υπουργική εντολή. Η Anita εισήχθη, μαζί με άλλα 52 παιδιά, στο Πανεπιστημιακό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Χαϊδελβέργης. Το σκηνοθέτησε ο Carl Schneider, ένας από τους πιο γνωστούς ψυχιάτρους της εποχής του. Διηύθυνε μια μελέτη που προσπάθησε να καθορίσει τις διαφορές μεταξύ των συγγενών αναπτυξιακών αναπηριών και εκείνων που αποκτήθηκαν τους πρώτους μήνες και τα πρώτα χρόνια της ζωής. Ο Schneider ήταν επίσης υπεύθυνος για το Aktion T4, το κρατικό πρόγραμμα ευθανασίας. Αφού μελετήθηκε, η Ανίτα δολοφονήθηκε και, όπως αυτή, άλλα 10.000 παιδιά με αναπηρία. Το ιατρικό περιοδικό Το Lancet Μόλις δημοσίευσα μια έκθεση γεμάτη ιστορίες όπως της Ανίτας. Ένας από τους στόχους του έργου, που δημοσιεύθηκε 90 χρόνια μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, είναι οι σημερινοί και οι μελλοντικοί γιατροί να μην ξεχνούν τη φρίκη στην οποία έχουν εκφυλιστεί η ιατρική επιστήμη και πρακτική.
Η ιατρική της ναζιστικής εποχής είναι πιθανώς πιο διαβόητη σήμερα για τα πειράματα που πραγματοποιήθηκαν από πρόσωπα όπως ο γιατρός Josef Mengele σε κρατούμενους του στρατοπέδου θανάτου του Άουσβιτς. Ο Μένγκελε, αρχικά διορισμένος στο νομαδικό στρατόπεδο, κατέληξε να είναι επικεφαλής του αναρρωτηρίου στο συγκρότημα Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Η εξουσία του πάνω σε αυτούς που πέθαναν και σε αυτούς που έζησαν λίγο περισσότερο ήταν απόλυτη. Στους πρόποδες των ράμπων του τρένου που έφερναν Εβραίους σαν βοοειδή από όλη την Ευρώπη, ο Μένγκελε αποφάσισε με μια χειρονομία ποιος πήγε κατευθείαν στα ντους, δηλαδή στους θαλάμους αερίων και ποιος πήγε σε καταναγκαστική εργασία. Η έρευνά του, ειδικά με τα δίδυμα, ήταν διαβόητη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την ανθρώπινη κατάσταση.
«Ίσως η πιο επιζήμια παρανόηση σχετικά με τη συμμετοχή της ιατρικής στον ναζισμό είναι η ιδέα ότι οι φρικαλεότητες ήταν έργο ριζοσπαστικοποιημένων γιατρών».
Απόσπασμα από την έκθεση
Ωστόσο, απαίσιοι χαρακτήρες όπως ο Μένγκελε ή ο Σνάιντερ μας εμποδίζουν να δούμε το πραγματικό δράμα. Ο καθηγητής Herwig Czech του Ιατρικού Πανεπιστημίου της Βιέννης, συνδιευθυντής της επιτροπής που συνέταξε την έκθεση, παραπονιέται σε ένα σημείωμα ότι «συχνά προκαλεί έκπληξη το πόσο λίγα είναι γνωστά για τα ιατρικά εγκλήματα των Ναζί, πέρα από μια ίσως αόριστη ιδέα Τα πειράματα του Josef Gli Mengele στο Άουσβιτς. Μακριά από αυτή τη στερεότυπη εικόνα, η κατάσταση ήταν πολύ χειρότερη και πέρα από λίγους γιατρούς. Η εισαγωγή της έκθεσης αναφέρει: «Ίσως η πιο επιζήμια παρανόηση σχετικά με τη συμμετοχή της ιατρικής στον ναζισμό και το Ολοκαύτωμα είναι η ιδέα ότι οι ιατρικές φρικαλεότητες ήταν έργο μεμονωμένων ριζοσπαστικοποιημένων γιατρών».
Αυτή η ιδέα των κακών μήλων έρχεται σε αντίθεση με τα δεδομένα που συλλέγονται στην έκθεση: μεταξύ των ελεύθερων επαγγελμάτων, εξαιρουμένων των δημοσίων υπαλλήλων, ήταν γιατροί που προσχώρησαν μαζικά στο NSDAP, το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα. Μέχρι το τέλος του πολέμου, έως και το 65 τοις εκατό των Γερμανών γιατρών ήταν συνεργάτες, ανέφερε η έκθεση. Πολλοί πιθανότατα το έκαναν από απλό οπορτουνισμό, αλλά στάθμισαν επίσης, λένε οι συγγραφείς του έργου, την αυταρχική σκέψη των γιατρών στην πλειοψηφία τους και την προσωπική τους πεποίθηση ότι οι Εβραίοι είχαν μολύνει τον γερμανικό λαό.
Ένας άλλος μύθος που επιχειρεί να καταρρίψει αυτό το έργο είναι η ιδέα ότι δεν ήταν η γερμανική επιστήμη, αλλά κάποιο είδος ψευδοεπιστήμης που βρήκε την εύνοια των Ναζί. Αυτή η υποβάθμιση ή η αιτιολόγηση μπορεί να πηγάζει, τουλάχιστον εν μέρει, από την επιθυμία της ιατρικής κοινότητας να αποστασιοποιηθεί και οι έρευνές της από εκείνους που διέπραξαν τα εγκλήματα. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η έκθεση, μεγάλο μέρος της έρευνας που διεξήχθη κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος δημοσιεύτηκε σε επιστημονικά περιοδικά (ο συνήθης μηχανισμός για την επικύρωση των αποτελεσμάτων του). Ορισμένες από τις ανακαλύψεις τους έχουν διαβαστεί και εφαρμοστεί σε όλο τον κόσμο για πολλές δεκαετίες και έχουν καταλήξει να ενσωματωθούν στη γενική ιατρική γνώση, συχνά χωρίς καν να αναφέρουν την ασαφή προέλευσή τους.
Κατά τη διάρκεια των δοκιμών της Νυρεμβέργης, στις οποίες δικάστηκαν ναζί ηγέτες και οι συνεργοί τους, ως εξέχοντες γιατροί, ήρθαν στο φως μια σειρά πειραμάτων υψομέτρου και υποθερμίας που διεξήγαγε ο γιατρός του στρατοπέδου του Νταχάου Sigmund Rascher. Αν και οι δοκιμές ήταν σχεδόν πάντα μοιραίες, η Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ δεν είχε κανέναν ενδοιασμό να εκμεταλλευτεί τα αποτελέσματά τους. Επιπλέον, όπως αναφέρεται στην έκθεση του Το Lancet, πολλοί από τους επιστήμονες που συμμετείχαν σε αυτή την έρευνα, όπως ο Siegfried Ruff και ο Hubertus Strughold, στρατολογήθηκαν αμέσως μετά τον πόλεμο από την Πολεμική Αεροπορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Στράγκολντ είχε μια λαμπρή καριέρα στο αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα, θεωρούμενος ο πατέρας της διαστημικής ιατρικής. Το Oblivion έφτασε στο ίδιο το όνομα των ασθενειών που, όπως στην περίπτωση του συνδρόμου Asperger ή του συνδρόμου Reiter, φέρουν τα επώνυμα των ναζί γιατρών ή εκείνων που έστελναν τους ασθενείς τους στο θάνατο.
Εναπόκειται σε ολόκληρη την ιατρική και υγειονομική κοινότητα να αποτρέψει το ξεθώριασμα της μνήμης των γεγονότων της ναζιστικής εποχής».
Shmuel Pinchas Reis, καθηγητής στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ
Σε όλη την έκθεση επιμένει να μην δαιμονοποιηθεί ιδιαίτερα η γερμανική επιστήμη και ιατρική της εποχής. Υπήρξαν και άλλες περιπτώσεις συνενοχής με τις αρχές στη διάπραξη γενοκτονίας, αλλά η περίπτωση της Γερμανίας είναι ιδιαίτερη. Οι συγγραφείς επισημαίνουν, από τη μία πλευρά, ότι αυτή είναι η καλύτερα τεκμηριωμένη ιστορία τρόμου, παρά το γεγονός ότι προσπάθησαν να εξαλείψουν πολλά στοιχεία όταν αποφάσισαν την τύχη του πολέμου. Το πιο σημαντικό είναι, σύμφωνα με τα μέλη αυτής της επιτροπής, ότι εκείνη την εποχή η Ευρώπη και η επιστήμη της αντιπροσώπευαν την κορυφή της ανθρώπινης προόδου και η γερμανική επιστήμη ήταν στην κορυφή. Άλλωστε, εκεί γεννήθηκε η βιοηθική: το 1900, όταν μια σειρά πειραμάτων με τη σύφιλη σε γυναίκες και παιδιά προκάλεσε σκάνδαλο, ο πειραματισμός σε ανθρώπους ρυθμίστηκε δεκαετίες πριν από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Σε άλλες περιπτώσεις, το ναζιστικό καθεστώς και οι γιατροί του απλώς αντέγραψαν αυτό που γινόταν αλλού: οι πρώτοι νόμοι για την αναγκαστική στείρωση ψηφίστηκαν στην Ελβετία και τη Δανία πέντε χρόνια πριν ο Χίτλερ ανέλθει στην εξουσία. Και ο ίδιος ο γερμανικός νόμος που ψηφίστηκε το 1933 εμπνεύστηκε από ένα σχέδιο ενός Αμερικανού γερουσιαστή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, χιλιάδες Λατίνες στειρώθηκαν το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και τα άτομα με αναπηρία συνέχισαν να στειρώνονται μέχρι τη δεκαετία του 1970.
Από εκείνη τη φρίκη και τη δίκη του στη Νυρεμβέργη γεννήθηκαν τα πρώτα διεθνή πρότυπα για τη θεραπεία ασθενών και, ειδικότερα, η ενημερωμένη συγκατάθεση για πειραματισμούς σε ανθρώπους. Ο καθηγητής και συν-συγγραφέας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ, Shmuel Pinchas Reis, θυμάται σε μια δήλωση: «Η έκθεσή μας αποκαλύπτει μερικές από τις πιο φρικτές στρεβλώσεις της ιατρικής πρακτικής και πολιτικής στην ιστορία, και εναπόκειται σε όλους στην ιατρική και την υγειονομική κοινότητα να το αποτρέψουν η ανάμνηση των γεγονότων της ναζιστικής εποχής ξεθωριάζει. Πρέπει να μελετήσουμε αυτή την ιστορία των χειρότερων της ανθρωπότητας, για να αναγνωρίσουμε και να εργαστούμε ενάντια σε παρόμοια πρότυπα στο παρόν, με στόχο να προωθήσουμε το καλύτερο».
Μπορείτε να ακολουθήσετε ΘΕΜΑ Σε Facebook, Χ ΚΑΙ Ίνσταγκραμή εγγραφείτε εδώ για να το λάβετε το εβδομαδιαίο μας ενημερωτικό δελτίο.