Επιστήμη, τεχνολογία και αξίες | Εξωτερική πολιτική

Η βιογραφία του Oppenheimer θυμίζει τη μητέρα όλων των φαουστιανών συμφώνων: τι σημαίνει για έναν επιστήμονα με αξίες και ενσυναίσθηση να συμμετέχει στην ανάπτυξη ενός γενοκτονικού όπλου;

Γιατί η σπουδαία βιογραφία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ είναι τόσο σχετική σε περιόδους μεγάλης αβεβαιότητας και βαθιών διλημμάτων χωρίς σύνορα, όπως αυτά που θέτει η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης (AI), η άνοδος του εθνικού λαϊκισμού και ο παλμός των απολυταρχιών;

Το καλοκαίρι του 2023, για την παγκοσμιοποιημένη λαϊκή κουλτούρα, ήταν το καλοκαίρι του Μπαρμπενχάιμερ. Ένα καλοκαίρι που σημαδεύτηκε από την πρεμιέρα δύο ταινιών που, παρά το εκ διαμέτρου αντίθετο περιεχόμενό τους, έγιναν πολλά υποσχόμενη επιτυχία με το κοινό στους κινηματογράφους να απειλείται με θάνατο από τις ψηφιακές πλατφόρμες. Απο τη μια ΠΛΕΥΡΑ, Μπάρμπι, η ρομαντική κωμωδία σε σκηνοθεσία Γκρέτα Γκέργουιγκ που έγινε η πρώτη γυναίκα σκηνοθέτης που έκανε εισιτήριο άνω του ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων σε ολόκληρη την ιστορία του Χόλιγουντ. Και από την άλλη, ΟπενχάιμερΕΝΑ εντυπωσιακό έργο βιογραφική ταινία σε σκηνοθεσία Κρίστοφερ Νόλαν.

Σε περίπτωση που Μπάρμπι, μεταξύ των συστατικών που εξηγούν την επιτυχία του είναι η ισχυρή νοσταλγία για τα παιδικά παιχνίδια αναμεμειγμένη με την πιο επίκαιρη ώθηση κατά της ετεροπατριαρχίας. Αναδεικνύει επίσης το επιχειρηματικό μοντέλο που υιοθέτησε η εταιρεία Warner Bros, η οποία δεν δίστασε να επενδύσει τόσα ή περισσότερα χρήματα στην προώθηση παρά στην παραγωγή.

Η δημοτικότητα του ΟπενχάιμερΩστόσο, είναι πολύ πιο περίπλοκο να εξηγηθεί. Αν και ίσως η κύρια επιτυχία του είναι ότι είναι μια ανησυχητική ιστορία, που ταιριάζει πολύ με την εποχή που ζούμε. Θα βρισκόμασταν αντιμέτωποι με αυτό το αλάνθαστο συναισθηματικό Velcro που ενώνει τη φαντασία και την εμπειρία.

Το σημείο εκκίνησης όλων αυτών των ερευνών είναι η υπέροχη βιογραφία του φυσικού J. Robert Oppenheimer, αποφασιστικού ηγέτη του πυρηνικού προγράμματος των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο κορυφώθηκε με την ατομική βόμβα που χρησιμοποιήθηκε κατά της Ιαπωνίας για την επίλυση του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου στον Ειρηνικό. Αποφοιτώ Αμερικανός Προμηθέας –μια μυθολογική αναφορά στον τιτάνα που αψήφησε τους θεούς κλέβοντας τη φωτιά τους για να τη μοιραστεί με τους θνητούς–, το μεγάλο βιβλίο αντικατοπτρίζει τα 25 χρόνια δουλειάς που επένδυσε ο ιστορικός Martin J. Sherwin και ολοκληρώθηκε από τον δημοσιογράφο Kai Bird. Το αποτέλεσμα όλης αυτής της πεζογραφίας και ερευνητικής προσπάθειας είναι περισσότερες από 850 σελίδες που τελικά χρησιμεύουν για να απεικονίσουν με κάθε λεπτομέρεια, μερικές φορές υπερβολικές, τους θριάμβους και τις τραγωδίες που χαρακτηρίζουν τον λεγόμενο Αμερικανικό αιώνα που σχετίζεται με τον αμετάκλητο πρωταγωνισμό των Ηνωμένων Πολιτειών μετά. ο δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος.

«Αυτό που γίνεται σαφές μετά την ανάγνωση του βιβλίου είναι η πραγματικότητα ενός θεωρητικού φυσικού με τις χαρισματικές ιδιότητες ενός μεγάλου ηγέτη, προικισμένου με αξίες και ενσυναίσθηση και, όπως είπε ένας από τους καλύτερους φίλους του, τόσο σοφός για κάποια πράγματα και τόσο ανόητος για άλλα “

Η πολυπλοκότητα του βιβλίου αδικεί μια φιγούρα όπως ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, που όπως πολλές άλλες ιδιοφυΐες ήταν ένα αίνιγμα στη ζωή. Και μόλις πέθανε, η κληρονομιά του αμαυρώθηκε ακόμη περισσότερο από έναν ατελείωτο αριθμό μύθων, αντιπαραθέσεων και μυστηρίων που δημιουργήθηκαν στον καύσωνα της «συνωμοσίας» του Ψυχρού Πολέμου. Σε κάθε περίπτωση, παρά τις πολλές ασάφειές του, για τις οποίες δεν υπάρχουν αμφιβολίες μετά την ανάγνωση αυτής της βιογραφίας, είναι η πραγματικότητα ενός θεωρητικού φυσικού με τις χαρισματικές ιδιότητες ενός μεγάλου ηγέτη, προικισμένου με αξίες και ενσυναίσθηση και, όπως ειπώθηκε για οι καλύτεροί σου φίλοι, τόσο σοφοί για κάποια πράγματα και τόσο ανόητοι για άλλα (πολύ σοφό και πολύ ανόητο).

Κατά τη διάρκεια του Έργου Μανχάταν που ξεκίνησε η κυβέρνηση Ρούσβελτ μετά τις προειδοποιήσεις του Άλμπερτ Αϊνστάιν για το στρατιωτικό συμφέρον και το πανεπιστημιακό πλεονέκτημα των Ναζί, ο Οπενχάιμερ συγκέντρωσε κάθε είδους επιστήμονες στο Λος Άλαμος για να αναπτύξει το ατομικό όπλο. Με μέσο όρο ηλικίας κάτω των τριάντα, ήξερε πώς να οργανώνεται και να παίρνει το καλύτερο από κάθε έναν από τους ειδικούς που συγκεντρώθηκαν στο αυτοσχέδιο εργαστήριο του αγαπημένου του Νέου Μεξικού. Αντιστάθμισε μάλιστα την έλλειψη γυναικών μεταξύ των ερευνητών τοποθετώντας τις συζύγους τους σε βοηθητικές θέσεις αλλά με πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες, παραβιάζοντας τα αυστηρά μέτρα ασφαλείας που είχε επιβάλει το Πεντάγωνο.

Όταν κατά τη διάρκεια της εργασίας τους αυτοί οι νεαροί ερευνητές βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα τεχνικό εμπόδιο ή αδιέξοδο που φαινόταν ανυπέρβλητο, ο Oppenheimer συναντήθηκε με την ομάδα που είχε βαλτώσει. Κάθισε, όχι στο κέντρο, και τους άκουσε να συζητούν προσεκτικά. Πολλές φορές στη σιωπή, χωρίς να τους διακόπτει. Το πολύ πολύ καθοδήγησε τη συζήτηση με μερικές σύντομες ερωτήσεις. Η Oppie δεν είχε όλες τις απαντήσεις σε όλα τα προβλήματα, αλλά στο τέλος αυτών των εποικοδομητικών συζητήσεων υπήρχε πάντα η φόρμουλα για να ξεπεραστούν τα εμπόδια.

Εφόσον πρόκειται για την ατομική βόμβα, προφανώς αυτή η βιογραφία δεν μπορεί να αναχθεί σε αποθέωση επιστήμης και λογικής. Το βιβλίο αναδεικνύει τη μητέρα όλων των φαουστιανών διαπραγματεύσεων που σημαίνει για έναν επιστήμονα με αξίες και ενσυναίσθηση να συμμετέχει στην ανάπτυξη ενός γενοκτονικού όπλου. Είναι αλήθεια ότι ο Oppenheimer δεν είχε ιδιαίτερους ενδοιασμούς να κερδίσει αυτήν την τεχνολογική μάχη ενάντια στους Ναζί και να χρησιμοποιήσει τα αποτελέσματά της ενάντια στην Ιαπωνία. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι, αντιμέτωπος με την κλιμάκωση που επέβαλε ο στρατιωτικός ανταγωνισμός με τη Σοβιετική Ένωση, δεν μπορούσε να επαναδιαπραγματευτεί τους όρους του πολύ πιο επικίνδυνου κόσμου που γεννήθηκε από το Λος Άλαμος.

«Οι συγκρίσεις μεταξύ της αρχικής ατομικής βόμβας και της νέας εποχής που παρουσιάζει σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη είναι αναπόφευκτες. «Και τα δύο εγείρουν ανησυχίες για την άνοδο των δύσκολα ελεγχόμενων τεχνολογιών με τεράστιες πιθανότητες βλάβης».

Υπό αυτή την έννοια, οι συγκρίσεις μεταξύ της αρχικής ατομικής βόμβας της δεκαετίας του 1940 και της νέας εποχής που έφερε σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη είναι αναπόφευκτες. Και οι δύο εξελίξεις δημιουργούν επαναλαμβανόμενους φόβους σχετικά με την άνοδο των δύσκολα ελεγχόμενων τεχνολογιών με τεράστιες πιθανότητες να βλάψουν την ανθρωπότητα. Ξεκινώντας με τον Henry Kissinger, δεν λείπουν οι προειδοποιήσεις σχετικά με τον βαθμό στον οποίο η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποφύγει τους δημιουργούς της, με προσεγγίσεις που είναι ανησυχητικά παρόμοιες με εκείνες που είχαν ήδη επισημανθεί πριν από οκτώ δεκαετίες, στην αυγή της πυρηνικής εποχής. Και πάλι, πολλά επενδύονται στις δυνατότητες του παρόντος, αλλά πολύ λίγα επενδύονται για την προστασία του μέλλοντος.

Στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών που δεν επαναλαμβάνεται αλλά λέει πολλά ομοιοκαταληξία, είναι επίσης δύσκολο να αποφευχθούν οι απαίσιες ομοιότητες μεταξύ του Μακαρθισμού της δεκαετίας του 1950 και του Τραμπισμού που κατάφερε να υποβαθμίσει την αμερικανική πολιτική σε αγνώριστα επίπεδα. Το κλίμα αντικομμουνιστικής υστερίας που πέτυχε να υποδαυλίσει ο γερουσιαστής Τζόζεφ ΜακΚάρθι, κατέληξε να καταστρέψει την επίσημη φήμη του Οπενχάιμερ, διαστρεβλώνοντας την αναμφισβήτητη αριστερή στάση του και την προσωπική του δέσμευση σε αιτίες όπως ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος. Έχοντας αφαιρεθεί αδικαιολόγητα τα διαπιστευτήρια ασφαλείας του, η ζημιά στη φήμη του ήταν πολύ μεγαλύτερη από οποιαδήποτε μεταγενέστερη προσπάθεια επισκευής του.

Στη διασταύρωση του Μακαρθισμού και του Τραμπισμού, μπορούμε να δούμε δυστυχώς γνωστά στοιχεία, όπως η αντιπαράθεση των αριστερών ελίτ με καλούς ανθρώπους. ο προνοητικός ηγέτης που μιλάει για τους υπόλοιπους και εκπροσωπεί τις εθνικές αποστάσεις. Το ψέμα ως εργαλείο όχι μόνο εκλογικό αλλά και κυβερνητικό. θεωρίες συνωμοσίας που υποβαθμίζουν τον ιστό της πραγματικότητας. Ο διαβρωτικός δημόσιος λόγος που απευθύνεται στα πιο ευτελή ένστικτα. η εξύψωση του παράλογου? σουπρεματισμός? εθνικισμός; αυταρχικές τάσεις? η μετατροπή της πολιτικής σε νοσηρό θέαμα. την κατασκευή παράλληλων πραγματικοτήτων. η αναγκαστική παρουσίαση υπαρξιακών απειλών. ακραία πόλωση… και άλλα στοιχεία που σπρώχνουν τόσο έντονα την περιστρεφόμενη πόρτα του εθνικολαϊκισμού.

Η μεγάλη ειρωνεία της ανάγνωσης Αμερικανός Προμηθέας είναι ότι εμπνέει περισσότερη απαισιοδοξία παρά αισιοδοξία, ειδικά σε σύγκριση με τα τρέχοντα διεθνή γεγονότα. Ο αιματηρός αγώνας που ξεσήκωσαν οι αυταρχικοί σε όλο τον κόσμο συνοδεύεται από έναν τρομερό πολλαπλασιασμό της πολλαπλασιασμένης πυρηνικής τεχνολογίας που φωτίζεται από τον Oppenheimer. Ο δρόμος προς το αδιανόητο να γίνει πραγματικότητα ξεκινά με την απειλή και την ευτελισμό της χρήσης αποκαλυπτικών όπλων σχεδιασμένων για εποχές όπου οι φιλελεύθερες δημοκρατίες απειλούνταν με θάνατο. ●